Dikey Tarım Yüksek Gıda Fiyatlarına Çözüm Olabilir mi?
Gıdanın artan önemi; dikey tarım, kentsel tarım, sıfır bütçeli tarım vb kavramları gündemimize getirmekte.
Artan nüfus, azalan tarım arazileri, toprak verimliliğinin azalması, yükselen gıda fiyatları, küresel iklim değişimi, siyasi ve ekonomik krizler vb nedenler, gıda güvencesi konusunda insanlığı yeni arayışlara yönlendirmekte. Dikey tarım, bu arayışlarda çok sık karşılaştığımız bir seçenek… Fazla akademik boyutuna girmeden, bu makalede, dikey tarım konusunda bir fikir sunmaya çalışacağız.
Dikey tarım, kontrollü ortamlarda, topraksız tarım tekniklerinin, dikey olarak yerleştirilmiş platformlarda uygulanmasıdır. İlk dikey tarım uygulamaları, daha çok gelişmiş, tarım potansiyeli açısından yeterli olmayan ve gıdada dışa bağımlı olan ülkelerdedir. Dikey tarım, yatay (geleneksel) tarımın bir alternatifi olmayıp bir çok olumlu ve olumsuz özelliklere sahiptir.
Dikey Tarımın Avantajları
Dikey tarım;
- yüksek verimlilik,
- mevsime bağlı kalmaksızın tüm yıl üretim,
- kötü hava şartlarından etkilenmeme,
- su tasarrufu, suyun geri dönüştürülerek yeniden üretimde kullanılabilmesi,
- taşıma, depolama ve nakliyeden kaynaklanan kayıpların en aza indirilmesi,
- sıfır pestisit kullanımı
- fosil yakıt kullanımı en az seviyede olduğundan küresel ısınmaya olumlu katkı
başta olmak üzere önemli avantajlara sahip.
Ayrıca ürünlerin yıpranmadan, daha taze olarak, daha az sayıda aracı ile tüketiciye ulaştırılması; bitki besinleri ve iklimlendirme parametrelerini değiştirerek, pazarın talep ettiği ürünü (tat, dayanıklılık, irilik gibi) belirli sınırlar dahilinde üretebilmek mümkün.
Son yıllarda boşalan alışveriş merkezleri, terkedilen büyük hacimli binalar, verimsiz tarım alanları dikey tarım için kullanılabilir.
Artan şehir nüfusu ve buna bağlı olarak şehirlerin artan gıda talebinin karşılayabilmede dikey tarım iyi bir alternatiftir.
Dikey Tarımın Dezavantajları
- İlk yatırım giderlerinin çok yüksek olması en büyük dezavantaj.
- Isı ve ışık kaynağı olarak elektrik enerjisi gerektiğinden solar enerji yatırım ve üretim maliyeti oldukça yüksek.
- Ayrıca güneşsiz günler için elektriğin depolanması mecburiyeti, enerji depolama yatırımını zorunlu kılmakta.
- Yeni bir teknoloji olduğundan, bilgi birikimi ve uzman personel temini de ciddi bir sorun olarak karşımıza çıkıyor.
- Bunun yanı sıra her ürünün dikey tarım yoluyla üretimi de teknik olarak çok mümkün değil. Daha çok domates, biber ve marul gibi sebzelerin üretimi öncelikli.
Dikey Tarımın Ekonomisi
Dikey tarımın ekonomik boyutunu değerlendiren çalışma yok denecek kadar az. Teknolojisi, gıda arzı, maliyetler, girdi temini, pandeminin seyri vb konular, dikey tarımın projelendirilmesini, teknik ve ekonomik fizibilitesini, farklı bölgeler ve ürünler bazında sık sık yapmayı gerektiriyor.
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de son yıllarda gıda güvencesi, yeterlilik, üretim girdilerinin ithalata bağımlı olması vb daha bir çok sorunun yanında özellikle gıda fiyatlarının aşırı yükselmesi ve dalgalanması, çok farklı uzmanlık alanlarının bir araya gelmesini ve acil çözüm üretmesini gerektirmekte.
Ülkemiz açısından, dikey tarımın, yatırımından üretim maliyetlerine ve karlılığına kadar bir an önce araştırılması çok önemli. Tez aşamasına gelen genç tarım ekonomistlerinin bu alana yönlendirilmesi, uygulamalı bir bilim dalı olarak hem tarım ekonomisine ve hem de ülkemiz ekonomisine çok büyük katkı sağlayabilecektir.
Dünyada henüz çok sınırlı uygulama alanı bulabilen bu teknik, gıda fiyatlarındaki yükselme ile yeniden bir alternatif olarak değerlendirilebilir.
Şehir merkezinde veya yakındaki atıl yerlerin (AVM, konteyner, tünel vb) kullanılması yatırım maliyetlerini azaltabilir.
Şehre olan yakınlık, halkın dikey tarım yapılan yerlere gelerek ürün alabilmelerini ve üretim merkezlerinin aynı zamanda bir pazar yerine dönüşmesini sağlayabilir. Bu durumda, aracıların ortadan kalkması, ürün kaybının en aza inmesi ve artan verimlilikle birim maliyetlerin düşmesi, artan gıda fiyatlarını frenlemeye katkıda bulunabilir.
Ezcümle; gıda tedarik zincirimiz ile yatay ve dikey tarımın avantajları birlikte değerlendirilerek, ülkemiz için bu konuda, bölge bazlı olarak, üniversitelerin koordinasyonunda araştırma ve fizibiliteler bir an önce yapılmalıdır. ABD’de ve birçok gelişmiş ülkede hızla yayılan dikey tarım, kısa vadede ülkemiz için uygulanabilir görünmese de orta ve uzun vadeler dikkate alınarak şimdiden bir eylem planı ortaya konulabilir.
Aykut GÜL
